"Günümüzde Hatay ilinin Dörtyol ilçesine bağlı bir sahil beldesi olan Payas, Haçlılar döneminde Kudüs’e giden “mukaddes yol” üzerinde menzil yeri olduğundan bir kale yerleşimi haline dönüşmüştür. Memlükler devrinde ağırlıklı biçimde Türkmen boylarının yerleştirildiği Payas, Mercidâbık Savaşı (1516) sonucunda Osmanlılar’ın eline geçmiş, ertesi yıl Ridâniye seferiyle Mısır ve Hicaz’ın da Osmanlı yönetimine girmesinin ardından İstanbul’u Anadolu, Doğu Akdeniz ve Suriye üzerinden Hicaz’a bağlayacak bir yol oluşturulmaya çalışılırken eski kültürlerin güzergâhları bazı düzeltmelerle yeniden biçimlendirilmiştir. “Anadolu sağ yolu, hac yolu, Şâm-ı şerif yolu” adlarıyla tanınan bu yolun Adana-Halep / Şam arasındaki en önemli menzili Payas olarak belirlenmiş, burada yeni bir askerî ve ticarî üs merkezine uygun bir yapılanmaya gidilmiştir. Kapsamlı tutulan külliyenin yanı sıra iki kale, iskele-gümrük, tersane, köprü, değirmenler, hizmet mekânları, dağdan su getirilmesi ve çevre düzenlemesiyle yaklaşık on yıl içerisinde yeni bir şehir kurulmuştur. Kitâbe, vakfiye kaydı ve arşiv malzemelerindeki bilgilerden Payas’ın imarına 1567 yılında başlandığı, çalışmaların 982’de (1574) büyük çapta tamamlandığı, 1580’lerin başında son halini aldığı anlaşılmaktadır. Önemli ölçüde Sokullu Mehmed Paşa’nın kişisel gayretiyle inşa edilen eserlerle birlikte bölgeye konar göçerler yerleştirilmiştir. Yerleşecek halka bir süre çeşitli vergilerden muaf tutulacağı belirtilmiş, karşılığında derbendci olması istenmiştir. Yerleşen hâne sayısı zaman içinde farklılık göstermekle beraber Evliya Çelebi hâne sayısının XVII. yüzyıl ortası için 850, yerleşimin nüfusunu ise 8000 olarak vermektedir. Arşiv bilgileri, mimari ve bezemedeki üslûp özelliklerine bakılarak külliyenin ve diğer yapıların tasarımını Mimar Sinan’ın yaptığı, gönderdiği mimar ve ustaların inşaatı gerçekleştirdiği söylenebilir. Külliye günümüzde şehir merkezinden 1 km. uzaklıkta Karacami mahallesinde, denizden 700 m. içeride düz arazide ve kalenin bitişiğinde yer alır. Oldukça geniş bir alana yayılan külliye arasta, han, tabhâne, imaret, hamam, cami, hankah (medrese), sıbyan mektebi, iki çeşme ve köprüden oluşan kapsamlı bir yapı topluluğudur. Yapı sayısının ve çeşidinin fazlalığı ile tasarımdaki mükemmellik dikkat çekicidir. Arastanın doğusu han, imaret ve tabhânelere, batısı cami, hankah, sıbyan mektebi ve hamama ayrılmıştır. Yapılar arasında işlevsellik açısından tamamlayıcılık söz konusudur. Genelde taş ağırlıklı malzemeyle inşa edilen külliyede yer yer Suriye etkili çift renkli taş kullanımı ve bezemesine rastlanır."

Mimar Sinan'ın son eserlerinden, hicaz yolu konaklama mekanlarından, mekanda tarihe yolculuk ettiren tarihçesini dinleyerek ya da okuyarak ziyaret etmenizi tavsiye ederim. Her tarafını aslına uygun restore ettiren ve işlerlik kazandıran Payas Belediyesi de övgüyü hakediyor.

Çok güzel bir yer gezilip görülmesi gereken.İçerde küçük bir çarşısında var kafede mevcut.Yakınlarında birçok restoran mevcut.Denizede yakın ayrıca.

Payas ilçesinde sahil bölümünde Mimar Sinan'ın yapmış olduğu ustalık eserlerinden biri. Külliye içerisinde cami, medrese, kervansaray mevcut. Hemen bitişiğinde kale var. Kervansaray içerisinde şuan dükkanlar var. Yöresel ürünler, yeme içme yerleri, takı ve giyim dükkanları mevcut. Gezerek birşeyler yiyip içebilirsiniz. Kale şuan kapalı. Payas'a geldiyseniz mutlaka görün derim.

Ben tarihi mekanların aşırı seven biri olarak şunu belirtmek isterim lütfen böyle yerlere gereken önem verilsin restorasyon çalışmaları yapılırken titiz davranılsın aslına uygun yapılsın. Maalesef okadar kötü yapılıyor ki bu çalışmalar çok çirkin ve basit duruyor.. Yeteri kadar özen gösterilmiyor iyi reklam yapılamıyor.. Külliye içindeki dükkanlar şirin ve sevimli sık sık uğrak yerim gözlemleri bir harika.

Tarih kokan bir mekan. Pek bilinmeyen ama çok kıymetli bir külliye. Külliye içerisinde kale ve 2. Selim Camii bulunmakta. Ayrıca cami bahçesinde 1355 yaşında olduğu tahmin edilen bir zeytin ağacı mevcut. Hatay'ın Payas ilçesine yolunuz düşerse mutlaka uğrayın.